Welke verschillende warmtepompen bestaan er en waar verschillen ze van elkaar, en wat zijn hun voor- en nadelen?

Als je overweegt om een warmtepomp aan te schaffen zal je merken dat er veel verschillende soorten warmtepompen zijn. Op welke punten verschillen deze van elkaar? Wat zijn hun voor- en nadelen?

We behandelen de voor- en nadelen van de lucht/lucht warmtepomp, ventilatielucht/water warmtepomp, water/water warmtepomp, hybride warmtepomp, all-electric warmtepomp, split warmtepomp en monoblock warmtepomp.

Waarom moet je kiezen en wat valt te kiezen?

Net als bij de aanschaf van een auto, waarbij je een fundamentele (en onomkeerbare) keuze moet maken of deze op benzine, diesel of elektriciteit rijdt, moet je bij een warmtepomp ook zo'n fundamentele keuze maken. Overigens noemen we zo'n apparaat liever een cv-warmtepomp.

Sterker nog, je moet niet één keuze maken, maar meerdere. Als eerste moet je een keuze maken tussen een hybride warmtepomp en een all-electric warmtepomp. Het verschil daartussen leggen we in dit artikel uit.

Daarnaast moet je kiezen tussen een split-warmtepomp of een monoblock warmtepomp, meer daarover in dit artikel.

Als laatste, maar zeker niet onbelangrijk, moet je kiezen wat de "bron" van de warmte is die je cv-warmtepomp gebruikt en wat voor "afgifte" systeem je hebt/wil: hoe de warmte afgegeven moet worden aan je huis. In het artikel dat je nu leest gaan we nader in op de keuze van "bron" en "afgifte".

Bij een cv-warmtepomp kan de bron bijvoorbeeld aardwarmte of buitenlucht zijn. De afgifte kan "warme lucht" zijn, vergelijkbaar met een ventilatorkacheltje die warme lucht blaast, maar vrijwel altijd zal gekozen worden voor het verwarmen van het water in het centrale verwarmingssysteem waarop radiatoren en/of vloerverwarming is aangesloten.

Overigens, het zal je wellicht verbazen, een cv-warmtepomp haalt bijvoorbeeld "warmte" uit de buitenlucht die maar 4°C is en kan daarmee (toch) je huis heerlijk verwarmen. Zelfs bij temperaturen onder het vriespunt werkt dit nog. In dit artikel leggen we je uit hoe een cv-warmtepomp werkt.

Wat is de "bron van warmte" bij een cv-warmtepomp?

Buitenlucht Bij een airco die als verwarming werkt of bij de meeste hybride-warmtepompen wordt de buitenlucht gebruikt als een onuitputtelijke bron van thermische energie (warmte). Je ziet dan aan het huis een soort "airco buitenunit" hangen (of staan). Die buitenunit onttrekt thermische energie (warmte) aan de buitenlucht. Daarbij zuigt hij de omgevingslucht aan, bijvoorbeeld van 4°C en koelt die lucht af tot bijvoorbeeld -2°C. Het verschil in temperatuur levert thermische energie op, lees "warmte", en de cv-warmtepomp kan dat opwerken naar een temperatuur van bijvoorbeeld 35°C om daarmee je huis te verwarmen. De bron wordt hier "lucht" genoemd.

Aardwarmte (uit een diepe put) / verticale bodemcollector In dit geval boort men een diep (maar smal) gat van bijvoorbeeld 70 tot 100 meter diepte en laat daar een dubbele slang in zakken die aan het eind met elkaar verbonden is (het is een gesloten systeem). In de leiding zit water en de leiding wordt aangesloten op de cv-warmtepomp die het water rondpompt van de cv-warmtepomp naar de bron (diep in de aarde) en weer terug. Omdat het diep onder de grond de temperatuur rond de 10°C is, zal het water die door de leidingen stroomt opgewarmd worden tot circa 10 graden. De cv-warmtepomp onttrekt warmte uit het water en pompt kouder water, bijvoorbeeld van 5°C, weer de bron (de put) in. Tegen het eind van de winter zal de temperatuur in de bron wat dalen en kan het gekoelde retour water onder de 0°C zakken. Om bevriezing van het water te voorkomen wordt aan het water een anti-vriesmiddel toegevoegd waardoor het retourwater zelfs bij -15°C niet bevriest. Vaak levert één put niet voldoende warmte en daarom worden meestal twee of drie putten geboord (die een aantal meter uit elkaar liggen). De bron wordt hier "water" (soms:brine) genoemd.

Aardwarmte (ondiep ingegraven slangenstelsel) / horizontale bodemcollector Vergelijkbaar als hiervoor alleen wordt er geen diepe put geboord maar legt men in je tuin op 1 à 2 meter diepte een slangenstelsel die warmte uit ondiepe lagen van de aarde haalt. Hiervoor is behoorlijk veel ruimte nodig en is alleen maar toepasbaar voor huizen met een behoorlijk grote tuin. Niet alleen heb je veel tuinoppervlakte nodig, maar je kan ook geen geen bomen in je tuin planten omdat de groeiende wortels de slangen kunnen beschadigen. Ook dit is een gesloten systeem en wordt water met een toegevoegd antivriesmiddel gebruikt om bevriezing te voorkomen. De bron wordt hier "water" (soms:brine) genoemd.

Ventilatie lucht De mechanische ventilatie zuigt normaal gesproken warme lucht uit je huis en blaast dat naar buiten en ben je helaas de warmte kwijt. Maar bij een ventilatie warmtepomp wordt, vlak voordat de lucht naar buiten wordt geblazen, met een cv-warmtepomp eerst de warmte uit de ventilatielucht gehaald en die kan gebruikt worden voor de verwarming (radiatoren of vloerverwarming) en/of een boiler voor warm water. De bron wordt hier "lucht" genoemd.

Schutting en andere bronnen Minder toegepaste bronnen die maar zelden gebruikt worden zijn: (slangen in) oppervlaktewater (ook wel: oppervlaktewatercollector), (slangen gemonteerd op) damwanden die langs het water staan (sloot/kanaal), aardwarmte uit diepe open bron (gebruikt bij tuinders), een metalen schutting of een aantal grote (1x2 meter) naast elkaar opgestelde metalen platen, bijvoorbeeld op een plat dak opgesteld, waarbij de warmte uit het metaal onttrokken wordt. Het voordeel van al deze systemen is dat buiten bij deze systemen geen geluid wordt geproduceerd (waar buren last van kunnen hebben), dit in tegenstelling tot een lucht/lucht of lucht/water warmtepomp waarbij de buitenunit een zacht zoemend geluid maakt.

Welke afgite-systemen bestaan er?

Hierboven hebben we de bron behandeld, waar de warmte vandaan komt en naar de cv-warmtepomp wordt geleid. De cv-warmtepomp maakt daar warmte van met een hogere temperatuur. De vraag is nu, op welke manier wordt die warmte afgegeven aan je woning? Daar bestaan twee systemen voor, met water of met lucht.

water Overdracht van warmte op water is de meest toegepaste techniek. De cv-warmtepomp draagt de warmte over op het cv-water in je verwarmingssysteem net als een cv-ketel dat doet. De verwarmingsbuizen worden aangesloten op je cv-warmtepomp die het water verwarmt en de warmte door je radiatoren, convectoren, ventilatorconvector en/of je vloerverwarming stroomt.

Hoewel het niet veel wordt toegepast maar het warme water kan i.p.v. een radiator of vloerverwarming ook door een fancoil stromen. Daarin zit een soort verborgen radiator in waar een flinke ventilator lucht langs blaast en zo een kamer, veel sneller dan een traditionele radiator, kan opwarmen (of afkoelen).

Hoewel er vele fancoil uitvoeringen bestaan, maar voor woonhuizen worden voornamelijk het wandmodel of vloermodel van de fancoil toegepast. Het wandmodel lijkt sprekend op een airco binnenunit. Het vloermodel wordt, net als een radiator, vlak boven de vloer gehangen.

De fancoil vereist uiteraard, net als een radiator, twee verwarmingsbuizen aansluitingen, aanvoer en retour, maar daarnaast ook een 230 Volt elektriciteitsaansluiting voor de ventilator. Als je de fancoil ook als koeling wil gebruiken dan moet er een condenswaterafvoerleiding beschikbaar zijn. Een andere naam voor een fancoil is een ventilatorconvector.

Omdat fancoils de warmte krijgen van het warme water uit het verwarmingssysteem wordt deze afgiftetechniek ook onder "water" gerekend.

lucht Een cv-warmtepomp kan de warmte ook afstaan aan de binnenlucht, vergelijkbaar met een ventilatorkacheltje. Dit wordt alleen toegepast bij warmtepompen die verkocht worden als airco, maar die ook "andersom" kunnen werken, dus verwarmen in plaats van koelen (op de afstandbediening kan je met een knopje kiezen voor koelen of verwarmen). Een airco is dus ook een warmtepomp. In de kamer hangt aan de muur een airco-binnenunit en die blaast met een ventilator warme (of koude) lucht de kamer in.

Technisch gesproken bestaan er ook warmtepompen die een woning met warme lucht verwarmen waarbij een buizenstelsel is waar de warme lucht door stroomt en uitmondt in iedere kamer. Maar dit soort systemen worden in Nederland en België nauwelijks toegepast.

Wat voor type warmtepompen zijn er?

Op basis van de hiervoor beschreven "bron" en "afgifte" systemen zijn er cv-warmtepompen beschikbaar. Die worden genoemd:

lucht/lucht warmtepomp: Een airco die als verwarming werkt haalt de warmte uit de buitenlucht en geeft de warmte aan de binnenlucht weer af. Daarom wordt dit een lucht/lucht warmtepomp genoemd.

lucht/water warmtepomp: Een populaire cv-warmtepomp die gebruik maakt van de buitenlucht als warmtebron en geeft deze warmte af aan het cv-water in je cv-installatie. Daarom wordt dat een lucht/water warmtepomp genoemd.

water/water warmtepomp: Een cv-warmtepomp die aardwarmte gebruikt (waarbij slangen met water de warmte uit de grond halen) en dit afgeeft aan het water van je cv-installatie en daarom een water/water warmtepomp wordt genoemd. Soms ook een brine/water warmtepomp genoemd (brine verwijst hierbij naar het antivriesmiddel in het water dat door de bron stroomt).

ventilatielucht-warmtepomp: De cv-warmtepomp die de ventilatielucht gebruikt als bron voor warmte en dit afgeeft aan het water in de cv-installatie is feitelijk een lucht/water warmtepomp alleen wordt vaak ventilatie-warmtepomp genoemd.

hybride / all-electric / split / monoblock warmtepompen: Hoewel ze technisch gezien niet in het rijtje "type warmtepompen" horen, hebben we toch besloten ze mee te nemen in het overzicht met voor- en nadelen. Dit betreffen geen bepaalde type warmtepompen maar een type installatie. Ter illustratie, een lucht/water warmtepomp kan als hybride of als all-electric geïnstalleerd zijn. En beiden zijn dan ook weer verkrijgbaar als een split of monoblock. Zo kan je, als voorbeeld, een hybride lucht/water split warmtepomp kopen of een all-electric lucht/water split warmtepomp. Maar ze zijn ook beschikbaar in de monoblock versies: hybride lucht/water monoblock warmtepomp of all-electric lucht/water monoblock warmtepomp.

Bij hybride warmtepompen wordt vrijwel altijd gekozen voor een lucht/water warmtepomp. Bij een all-electric warmtepomp wordt vaak gekozen voor de lucht/water warmtepomp en minder vaak de water/water warmtepomp, omdat de installatie flink duurder is.

Voordelen en nadelen van de diverse type warmtepompen

Alle cv-warmtepompen gaan zeer zuinig om met energie, dus zorgen dat de energierekening flink kan dalen. Maar er zijn ook minder prettige aspecten. Van ieder type cv-warmtepomp (/installatie) hebben we de voor- en nadelen hieronder opgesomd.

We behandelen hieronder de volgende type cv-warmtepompen en installaties:

• lucht/lucht warmtepomp (airco als verwarming)
• lucht/water warmtepomp
• ventilatielucht/water warmtepomp
• water/water warmtepomp
• hybride installatie (hybride warmtepomp)
• all electric installatie (all-electric warmtepomp)
• split warmtepompinstallatie (split warmtepomp)
• monoblock installatie (monoblock warmtepomp)

lucht/lucht warmtepomp (airco als verwarming)

• Relatief goedkoop, korte terugverdientijd.
• Je kan in kleine stapjes "(haast) van het gas gaan"; eerst de woonkamer, dat bespaart het meest. Later ook, eventueel in meerdere stappen, de andere vertrekken.
• Opwarmen kamer gaat zeer snel.
• Bij koelen zakt ook de relatieve vochtigheid (dat is zeer gewenst en geeft een zeer goed koelend effect).
• Géén ISDE subsidie mogelijk.
• Levert geen warm water, dus cv-ketel of ander systeem (bijv. doorstromer, elektrische boiler of warmtepompboiler) is noodzakelijk, afhankelijk van je keuze kan je dus niet altijd "van het gas af".
• Buitenunit is een mogelijk storend element (aan gevel of voor/achter/naast huis).
• Buitenunit maakt een beetje geluid, soms zelfs meer dan dat.
• Binnenunit is een extra storend element aan de muur.
• Binnenunit brengt met een ventilator de warmte (of verkoeling) binnen. Die ventilator maakt (een beetje) geluid, dat kan storend zijn. De ventilator geeft een sterke luchtstroming en sommigen vinden dat niet prettig, ervaren dit als tocht.
• Vereist meestal meerdere buitenunits (tenzij een multi-split gebruikt wordt) en in iedere kamer een binnenunit.
• Meestal veel ontsierende koudemiddel leidinggoten (vaak wit) tegen de zijmuur.
• Binnenunit vereist een condenswaterafvoer (gaat meestal naar buiten samen met de koudemiddel leidingen).
• Radiatoren en/of vloerverwarming blijven ongebruikt.
• In vergelijking met andere cv-warmtepompen heb je iets meer last van kleine temperatuurfluctuaties.
• Sommige airco's kan je niet in de verwarmingstand een temperatuur instellen onder een bepaalde temperatuur (bijvoorbeeld onder de 18°C).

lucht/water warmtepomp

• Pittig aan de prijs (duurder dan airco) maar goedkoper dan water/water warmtepomp.
• ISDE subsidie wél mogelijk.
• Vloerverwarming, radiatoren of convectors blijven hun functie behouden.
• Buitenunit is een mogelijk storend element (aan gevel of voor/achter/naast huis).
• Buitenunit maakt een beetje geluid, soms zelfs meer dan dat.
• In winter heeft buitenunit soms aandacht nodig vanwege verwijderen van sneeuw of aangegroeid ijs onder buitenunit.
• Koeling is mogelijk met vloerverwarming (niet goed met radiatoren) maar de relatieve luchtvochtigheid stijgt (niet zo gewenst maar is toch veel prettiger dan zonder koeling, maar een airco is het niet). In combinatie met fancoils werkt het wel vergelijkbaar als airco.
• Aanpassingen aan afgiftesysteem zijn meestal noodzakelijk (grotere radiatoren, vloerverwarmingverdeler aanpassen naar pomploze versie).

ventilatielucht/water warmtepomp (op basis van mechanische ventilatielucht)

• Relatief goedkoop
• Geen buitenunit nodig (geen buitenruimte nodig, niet ontsierend, geen geluid voor buren, geen leidingen van buitenunit naar binnenunit).
• ISDE subsidie wél mogelijk.
• Vloerverwarming en/of radiatoren blijven een functie houden.
• Levert doorgaans te weinig vermogen om de cv-ketel te vervangen (die dan dus blijft), verlaagt wel flink het energieverbruik.
• De cv-warmtepomp staat binnen (vlak bij de mechanische afzuiginstallatie, dus meestal op zolder) en die warmtepomp maakt een beetje brommend geluid dat sommigen hinderlijk kunnen ervaren.
• Het afgegeven vermogen is afhankelijk de hoeveelheid afgezogen ventilatielucht. Bij hoog vermogen kan dit mogelijk leiden tot "tocht" en "windgeluid" van de afzuiginstallatie.

water/water warmtepomp

• Geen geluid makende en ontsierende buitenunit.
• ISDE subsidie wél mogelijk.
• Brontemperatuur is altijd hoog in vergelijking met lucht/water warmtepomp, daarom iets hoger rendement; geen last van bevroren buitenunit.
• Vloerverwarming en/of radiatoren blijven een functie houden.
• Koeling maakt gebruik van passieve koeling die vrijwel geen elektrische energie vraagt.
• Zeer kostbaar, mede door grondboring of afgraving in tuin.
• CV-warmtepomp staat binnen en neemt flink ruimte in beslag.
• CV-warmtepomp maakt in de ruimte waar deze opgesteld staat een beetje brommend geluid dat sommige mogelijk storend vinden.
• Koeling is mogelijk met vloerverwarming (niet goed met radiatoren) maar luchtvochtigheid stijgt (dat is niet gewenst maar is toch veel prettiger dan zonder koeling, maar een airco is het niet). Gebruik van fancoils met condenswaterafvoer werkt het wel vergelijkbaar als airco.

Hybride installatie (hybride warmtepomp)

• Neemt minder ruimte in beslag vanwege ontbreken boiler.
• Hoeveelheid warm water uit cv-combiketel is onbeperkt in tegenstelling tot cv-warmtepomp met boiler.
• CV-ketel moet blijven (voor warm water en koude periodes), dus gasaansluiting moet blijven (kostenbesparing vanwege vastrecht kosten afsluiten gasaansluiting niet mogelijk).
• Zeer waarschijnlijk een "tussenoplossing", als cv-ketel geheel verdwijnt moet installatie vervangen worden door een all-electric installatie en dat vereist vrijwel altijd een nieuwe cv-warmtepomp, dus opnieuw een grote investering. Lees meer hierover in dit artikel.
• Besparing op energierekening is minder (en vaak veel minder door verkeerde configuratie^[1]) dan een all-electric installatie.
• Onderhoud op twee apparaten: cv-ketel én cv-warmtepomp.

All-electric installatie (all-electric warmtepomp)

• Geen cv-ketel meer nodig, gasaansluiting kan afgesloten worden en bespaart maandelijks geld vanwege ontbreken kosten vastrecht gasaansluiting.
• Besparing op energiekosten hoger dan bij hybride.
• Toekomstbestendige investering (i.t.t. hybride).
• Boiler is noodzakelijk en neemt veel ruimte in beslag.
• Inhoud boiler bepaalt hoe lang en hoe frequent gedoucht kan worden.

Split warmtepompinstallatie (split warmtepomp)

• Relatief dunne (koudemiddel)leidingen tussen buiten- en binnenunit.
• Relatief kleine buitenunit (stuk kleiner dan monoblock).
• Vereist een extra kast "de hydromodule" (de binnenunit), meestal staat deze naast de cv-ketel en neemt extra ruimte in beslag (is iets kleiner dan cv-ketel).
• Koudemiddelleidingen moeten aangelegd worden tussen buitenunit en binnenunit die "weggewerkt" worden in ontsierende kabelgoten tegen het huis / in het huis.
• Kan iets duurder zijn dan een monoblock installatie.
• Heeft statistisch meer last van lekkende koudemiddelleidingen (die dan gerepareerd moeten worden) in vergelijking met een monoblock waar dit zelden voorkomt.
• Vereist installatie door f-gassen gecertificeerde installateur (minder personeel beschikbaar).
• Heeft niet de voorkeur wanneer grote afstanden in tuin overbrugt moeten worden naar buitenunit in verband met warmteverlies van de koudemiddelleidingen (meer dan bij monoblock).

Monoblock installatie (monoblock warmtepomp)

• Kan iets goedkoper zijn dan een split installatie.
• Eenvoudigere installatie, geen f-gassen monteur noodzakelijk.
• Lekkage van koudemiddelleidingen die nog wel eens wil voorkomen bij een split is vrijwel uitgesloten.
• Monoblock heeft (boven split) een kleine voorkeur bij grote te overbruggen afstand tot buitenunit in tuin vanwege kleinere warmteverliezen van de cv-leidingen.
• Vrij dikke cv-leidingen die vanuit de buitenunit naar de cv-installatie aangelegd moeten worden.
• Wanneer buitenunit niet naast het huis staat (maar meters verwijderd): cv-leidingen moeten in zeer kostbare isolatie aangelegd worden en ingegraven worden in tuin.
• Zéér kleine, maar niet uit te sluiten kans dat bij de combinatie van langdurige elektriciteitsuitval (uren) én extreme koude de buitenunit kapot vriest.

Wat is de terugverdientijd van een cv-warmtepomp?

De terugverdientijd is afhankelijk van meer dan tien factoren. Welke dit zijn en hoe je de terugverdientijd kan uitrekenen vertellen we je in dit artikel.

Wel of geen buffervat bij een cv-warmtepomp?

Een buffervat wordt vaak aangeboden door installateurs. Waar dient dat buffervat voor? En is het altijd wel noodzakelijk?

Hybride of all-electric warmtepomp?

Een warmtepomp kiezen is best lastig. Wanneer kies je voor een hybride warmtepomp en wanneer voor een all-electric warmtepomp? Wat zijn de voor- en nadelen van deze keuzes?