Toelichting op het advies om de cv-watertemperatuur zo laag als mogelijk in te stellen

De aanleiding

De aanleiding van dit artikel was een vraag die we kregen van een bezoeker. Die schreef ons, jullie benadrukken dat de cv-watertemperatuur zo laag als mogelijk ingesteld moet worden. Want iedere graad Celsius dat de cv-watertemperatuur onnodig warmer is, dit circa 2% rendement kost van je warmtepomp, met als gevolg een 2% hogere energierekening.

Maar, zo vervolgde de vraagsteller, mijn warmtepomp maakt gebruik van een weersafhankelijke regeling, dus met een stooklijn, en als gevolg daarvan is de cv-watertemperatuur toch per definitie zo laag als mogelijk?

Want als je nog verder de cv-watertemperatuur zou laten dalen, door het aanpassen van de stooklijn, zal de temperatuur in de woning dalen, en dat is niet gewenst.

Dus hoe moet ik jullie uitspraak interpreteren om de "cv-watertemperatuur zo laag als mogelijk in te stellen"? Want ik wil best de cv-watertemperatuur lager instellen, maar ik wil niet dat het in huis kouder wordt.

De boodschap van de vraagsteller was, breng de lezers van die artikelen niet onnodig in verwarring als ze al gebruik maken van een weersafhankelijke regeling. Want bij gebruik van die regeling valt er niets lager in te stellen of energie te besparen?

Toen we dát bericht lazen, gingen onze ogen open. Aha dachten we, ja zo kan je die uitspraak ook lezen. Maar wij bedoelen iets anders. En dat gaan we hieronder uit de doeken doen.

Hoe kan je de cv-watertemperatuur nóg lager instellen als je al een weersafhankelijke regeling met stooklijn gebruikt?

Vrijwel alle cv-warmtepompen maken gebruik van een weersafhankelijke regeling (althans dat kunnen ze en hopen dat de installateur dit ook zo heeft ingesteld). Dat is per definitie de meest zuinige regeling voor een cv-warmtepomp

Door middel van het instellen van de stooklijn wordt voor iedere denkbare buitemperatuur vastgelegd (en dat gaat heel simpel door twee punten in de grafiek van de stooklijn in te geven^[1]) hoe warm het cv-water moet zijn. En als gevolg daarvan zal, in principe, het thermisch verlies van de woning exact gecompenseerd worden door het toevoeren van exact dezelfde hoeveelheid thermisch vermogen waardoor verlies en aanvoer precies op nul uitkomt en daardoor de temperatuur in de woning constant blijft.

Zou je de stooklijn, dus ook de cv-watertemperatuur, lager instellen dan zal de temperatuur in de woning dalen en dat is natuurlijk niet gewenst.

De cv-watertemperatuur is dus bij een weersafhankelijke regeling nooit hoger dan strikt noodzakelijk, een betere regeling als dit (met als doel: een zo hoog mogelijk rendement van de cv-warmtepomp) zal het niet worden.

Maar wat nu als naast de weersafhankelijke regeling in het afgiftesysteem bijvoorbeeld gebruik wordt gemaakt van thermostatische radiatorkranen? Dan zal in vrijwel alle gevallen de temperatuur van het cv-water hoger moeten zijn dan strikt noodzakelijk.

Want die thermostatische radiatorkranen grijpen alleen maar in (draaien de toevoer van cv-water dicht) als de temperatuur in de kamer te warm wordt. Als ze nooit zouden ingrijpen, dan kan je ze net zo goed weghalen, dan dienen zijn geen doel. Dus in de praktijk zal het cv-water wél onnodig warm zijn, en wordt de temperatuur per kamer geregeld met die thermostaatkranen.

En als het cv-water warmer is dan strikt noodzakelijk, dan is het rendement van de cv-warmtepomp dus lager (zie 2% vuistregel), dus hogere elektriciteitskosten voor de warmtepomp.

Dus in dat geval zal het verlagen van de cv-watertemperatuur wél mogelijk zijn (door de stooklijn aan te passen).

Wellicht denk je, maar dan kunnen we de temperatuur per kamer niet meer regelen omdat het cv-water een zodanige lagere temperatuur heeft dat de thermostaatkraan niet meer ingrijpt. Dat klopt, maar dat is nog ouderwets "cv-ketel denken".

Bij een cv-warmtepomp wil je (in principe) niet dat de temperatuur gedurende dag in een ruimte aangepast wordt (een verhoging of verlaging die door de mens is geïnitieerd). Het streven is om de temperatuur 24/7 constant te houden, ook wil je dat het debiet van het cv-water constant is, dus niet afgeknepen wordt door een thermostaatkraan of naregeling, dán werkt de cv-warmtepomp het zuinigst.

De temperatuur in een kamer regel je dan niet met een thermostaatkraan maar door je afgiftesysteem (radiatoren/convectors/vloerverwarming) "waterzijdig in te regelen". Door het debiet eenmalig in te stellen per kamer bepaal je daarmee de temperatuur in die kamer. Die kamer blijft dan altijd op die temperatuur.

Samen met het waterzijdig inregelen (en je thermostaatkranen op max te zetten of te verwijderen) zal je ook de stooklijn van de weersafhankelijke regeling naar beneden moeten aanpassen.

Dit was maar één voorbeeld dat de cv-watertemperatuur omlaag gebracht kan worden, maar pas als je andere "niet wenselijke zaken" hebt geëlimineerd. Hieronder tref je die aan.

Wat we bedoelen

Wat we bedoelen is, neem maatregelen waardoor je, bij een gelijkblijvende woningtemperatuur, de cv-watertemperatuur kan laten dalen, waardoor het rendement van de cv-warmtepomp verbetert en je energie kan besparen. We geven een voorbeeld.

Stel je hebt in je woning overal T22 radiatoren. Dan zal, bij een bepaalde buitentemperatuur, de cv-watertemperatuur bijvoorbeeld 40°C zijn. Wanneer je de T22 radiatoren vervangt voor T33 radiatoren (van gelijke lengte/hoogte) zal het verwarmend oppervlakte van de radiatoren toenemen (ze geven meer warmte af).

Door die verhoogde warmteafgifte (bij die 40°C cv-watertemperatuur) zal zorgen dat het in de woning te warm zal worden, dat wil je niet. Dus verlaag je, met een aanpassing van de stooklijn, de cv-watertemperatuur naar bijvoorbeeld 35°C (dit is een fictieve waarde).

Met deze actie kan dus de cv-watertemperatuur naar beneden, en zal in dit geval zorgen voor 5 graden x 2% = 10% rendementswinst, dus ook een 10% lagere energierekening voor de cv-warmtepomp.

Dus dát is wat we bedoelden. Zorg met aanpassingen aan het afgiftesysteem, dat meer warmte afgegeven kan worden waardoor de cv-watertemperatuur kan dalen en je energie bespaart.

Wat zijn dan de mogelijk aanpassingen waardoor de cv-watertemperatuur lager ingesteld kan worden?

Bij alle van onderstaande aanpassingen zal het gevolg zijn dat je met en lagere stooklijn de woning toch op de gewenste temperatuur kan houden:

• Maak gebruik van een weersafhankelijke regeling.
• Het vergroten van het warmteafgevend vermogen van radiatoren of convectors.
• Het vergroten van de diameter van de hoofd cv-leidingen.
• Bij vloerverwarming: maak gebruik van een gesloten verdeler "zonder pomp".
• Het niét toepassen van een buffervat.
• Het niét toepassen van een nachtverlaging.
• Ongebruikte kamers "boven" juist wél verwarmen.
• Verbeteren van de isolatie van de woning.

Maak gebruik van een weersafhankelijke regeling (en niet van een kamerthermostaat / thermostatische radiatorkranen / naregeling)

Hierboven hebben we het al uitgelegd, een weersafhankelijke regeling is de meest energiezuinige temperatuurregeling bij gebruik van een cv-warmtepomp. Gebruik je een andere regeling, zoals een kamerthermostaat of naregeling, overweeg dan om over te stappen op een weersafhankelijke regeling. Vrijwel iedere cv-warmtepomp beschikt over een weersafhankelijke regeling, het vereist alleen een buitentemperatuursensor die op het noorden van de woning aangebracht dient te worden.

Het gebruik van een kamerthermostaat, thermostatische radiatorkranen of naregeling zal pér definitie alleen maar functioneren als de cv-watertemperatuur hoger is dan strikt noodzakelijk zoals we al eerder schreven. Want door die (onnodige) hogere cv-watertemperatuur wordt het in de/die kamer té warm en grijpt de kamerthermostaat / thermostatische radiatorkraan / naregeling in.

Dé oplossing is, hoe rigoureus het ook klinkt, die kamerthermostaat er uit (waarbij meestal de cv-watertemperatuur een vaste hoge waarde heeft, of een stooklijn die té hoog staat) en overstappen op een weersafhankelijke regeling. Of bij een thermostatische radiatorkraan / naregeling die met samen werkt met een vaste (veel te hoge) vaste cv-watertemperatuur: verwijder ze en schakel over naar een weersafhankelijke regeling.

Heb je al een weersafhankelijke regeling in combinatie met radiatorkraan / naregeling, dan deze verwijderen of "uitschakelen" door de temperatuur van de radiatorkraan of thermostaat van de naregeling op maximaal te zetten (bijv. 30°C) en door middel van waterzijdig inregelen de temperatuur per kamer regelen (en de stooklijn naar beneden aanpassen).

Je merkt, je moet anders gaan leren denken bij gebruik van een cv-warmtepomp.

Het vergroten van het warmteafgevend vermogen van radiatoren of convectors

Door radiatoren of convectors te vervangen voor modellen met een hoger thermische afgifte, kan dezelfde warmte afgegeven worden bij een lagere cv-watertemperatuur.

Zo kan je radiatoren van het type 10, 11, 20, 21 of 22 vervangen voor een type 33 radiator. Dat type 33 heeft, bij gelijkblijvende afmetingen, het hoogste verwarmend oppervlakte (drie platen en twee convectors) en zal dus meer warmte afgeven.

Je kan ook de radiatoren niet alleen vervangen voor T33 versies, maar ook nog eens (als dat mogelijk en wenselijk is) verlengen en/of verhogen (langer heeft dan duidelijk een voorkeur boven hoger).

Ook kan je overwegen om extra radiatoren of convectors te plaatsen. Alles helpt, als het oppervlakte (dus warmteafgifte) maar groter wordt. Je kan nooit té veel verwarmend oppervlakte hebben. Hoe meer het wordt hoe lager je de cv-watertemperatuur kan instellen.

De extreme vorm van verwarmende oppervlakte is een vloerverwarming die circa zes tot tien keer meer oppervlakte heeft dan radiatoren. Daarom kan het cv-water dat door de vloer stroomt een temperatuur hebben van circa 27-28°C terwijl radiatoren, als je moeite doet, met 35°C het net halen, maar zonder aanpassingen is meestal 40°C of meer nodig.

Niet alleen de radiatoren of convectors aanpassen kan zorgen voor een groter warmteafgevend vermogen, dat kan ook door gebruik te maken van radiatorventilatoren. Die ventilatoren verhogen de convectie waardoor meer thermisch vermogen beschikbaar komt en daardoor kan de cv-watertemperatuur verlaagd worden. Wij zijn echter niet zo'n voorstander van ventilatoren voor radiators of convectors, het is niet zo'n duurzame oplossing in vergelijking met een nieuwe grotere radiator.

Het vergroten van de diameter van de hoofd cv-leidingen

In een centrale verwarming is cv-water het "transportmiddel" om warmte te te verplaatsen van de warmtebron naar het afgiftesysteem. Zou de doorstroming van het water door de cv-leidingen beperkt worden, dan zal er ook minder warmtetransport plaatsvinden.

Zonder dat je het wellicht door hebt, zullen de cv-leidingen een beperking opleveren bij de ingebruikname van een cv-warmtepomp. Dat zit zo, het temperatuurverschil bij een cv-ketel tussen aanvoer en retour is doorgaans 20°C (dat vinden ketels prettig en werken dan effectief).

Een cv-warmtepomp werkt het best bij een temperatuurverschil van zo'n 5°C (dat vinden warmtepompen weer prettig). Door dit geringe temperatuurverschil zal, bij een gelijkblijvend debiet, het warmtetransport met exact een factor vier dalen.

Wil je bij een cv-warmtepomp evenveel warmte door de cv-leidingen verplaatsen, dan moet het debiet, het aantal liters per minuut dat door de cv-leidingen stroomt, met een factor vier verhoogd worden.

Maar de smalle cv-leidingen die gebruikt werden bij een cv-ketel geven bij een hoog debiet veel weerstand met als gevolg dat de circulatiepomp niet voldoende cv-water kan rondpompen, dus minder vermogen (warmte) door de cv-leidingen getransporteerd wordt.

Stel dat de circulatiepomp zo krachtig is dat hij toch voldoende water kan verplaatsen, dan stroomt het water zo hard door de cv-leidingen dat dit onherroepelijk leidt tot "stromingsgeluiden".

Die kunnen zo sterk zijn dat je er niet van kan slapen. Dus zal je de circulatiepomp minder hard (laten) instellen. Maar dan daalt het debiet, dus warmteoverdracht en wordt het mogelijk niet voldoende warm.

Dit "probleem" is op te vangen door de cv-watertemperatuur te verhogen. Maar dat leidt onherroepelijk tot een lager rendement van de cv-warmtepomp.

De beste oplossing is om de hoofd cv-leidingen te vervangen door versies die een stuk grotere diameter hebben. Doorgaans met 28 of 32 mm doorsnede.

De cv-leidingen die aftakking vormen naar de radiatoren hoeven doorgaans niet aangepast te worden, tenzij het zeer dunne leidingen zijn.

Heb je vloerverwarming, dan moeten de leidingen van cv-warmtepomp tot en met de vloerverwarmingsverdelers in zijn geheel een grotere diameter hebben. Vooral de leidingen naar de verdeler op de begane grond, waar immers de meeste warmte wordt afgegeven, moet zeker vervangen worden.

Meer informatie is te vinden in dit artikel.

Bij vloerverwarming: maak gebruik van een gesloten verdeler "zonder pomp"

Heb je vloerverwarming die gebruikt werd in combinatie met een cv-ketel? Dan heb je zeker te weten een open vloerverwarmingsverdeler "met pomp". Een zogenaamde "mengverdeler". Daarbij werd het vrij warme cv-water "gemengd" met het relatief koude water dat retour uit je vloer kwam. Want de temperatuur van het cv-water hoort maar circa 27-28°C te zijn (mogelijk iets warmer bij slechte isolatie).

Als je deze mengverdeler blijft gebruiken in combinatie met een cv-warmtepomp, dan moet de cv-warmtepomp eerst het cv-water flink verwarmen (ten koste van rendement) en als het cv-water bij de mengverdeler aankomt wordt de temperatuur eerst verlaagd (door mengen met koud water) waardoor niet al te warm water door de vloer stroomt. Een beetje het gevoel van gas geven en tegelijkertijd op de rem trappen. Ook niet slim.

Wanneer je de mengverdeler vervangt voor een gesloten vloerverwarmingverdeler "zonder pomp", dan hoeft de cv-warmtepomp niet meer het cv-water zo warm te maken, circa 28°C is dan voldoende.

Dus door het vervangen van de vloerverwarmingverdeler voor een versie die bedoeld is voor gebruik met een cv-warmtepomp zal zorgen dat de temperatuur van het cv-water kan dalen, dus energie bespaard wordt.

Het niét toepassen van een buffervat

Een buffervat is een zéér omstreden onderdeel van een cv installatie. Op één uitzondering na, maakt een buffervat de fabrikant én leverancier gelukkig, maar de eigenaar (zonder dat deze dit vaak weet) juist ongelukkig. Dat komt omdat een buffervat er voor zorgt dat de cv-watertemperatuur onnodig warm moet zijn. Lees hier meer over in het artikel over buffervaten.

Het niét toepassen van een nachtverlaging

Nachtverlaging leverde bij gebruik van een cv-ketel een besparing op. Bij een cv-warmtepomp kost dat juist energie, dus geld. Laat een cv-warmtepomp 24/7 draaien, dan is hij per definitie het zuinigst. Lees hier meer over in het artikel over de gevolgen van een nachtverlaging.

Zet de cv-warmtepomp niet uit of laag als je weg gaat of gaat slapen

We vinden het overdreven om dit te schrijven, want als je bovenstaande hebt gelezen (geen nachtverlaging toepassen), dan is dit advies eigenlijk hetzelfde.

Maar we schrijven het toch maar met nadruk, we kunnen maar niet duidelijk genoeg zijn omdat mensen die overgaan van een cv-ketel naar een cv-warmtepomp geneigd zijn de cv "laag" of uit te zetten zodra ze weg gaan of gaan slapen.

Met nadruk, doe dit niet! Het lijkt contraintuïtief, maar een cv-warmtepomp zal je de minste elektrische energie kosten als je hem 24 uur per dag aan laat staan. Zet niet uit als je afwezig bent! Zodra je de cv-warmtepomp uit of laag zet op de momenten dat je weg bent zullen er twee dingen gebeuren: je bent ten eerste ontevreden omdat het niet snel genoeg in je woning warm wordt als je weer in huis bent (want dat gaat eenmaal langzaam bij een cv-warmtepomp), en de hoeveelheid elektriciteit die de cv-warmtepomp gebruikt zal hoger zijn dan dat je hem 24 uur per dag aan laat staan.

De reden hiervoor? Simpel, als de cv-warmtepomp gedurende maar een paar uur per dag je woning kan/mag warmstoken, dan moet in die kort tijd veel warmte geproduceerd worden. Dat is technisch alleen maar mogelijk als de cv-watertemperatuur flink hoog wordt. En nou komt het: voor iedere graad Celsius die het water onnodig warmer wordt kost je dat 2% extra elektriciteit. Zou de warmtepomp 24/7 aanstaan, dan kan hij dat doen met een veel lagere cv-watertemperatuur (omdat hij veel meer tijd krijgt om warmte over te dragen) en die lagere cv-watertemperatuur zal zorgen voor grote besparingen.

Sommigen die zullen zeggen, maar als de cv-warmtepomp 24/7 staat te verwarmen dat raakt je woning meer warmte kwijt dan dat hij maar op momenten dat je thuis bent opgewarmd wordt. En dat klopt als een bus, er gaat inderdaad meer warmte verloren via de isolatie. Maar nu komt het onverwachtte en dit is een fundamenteel verschil tussen een cv-ketel en een cv-warmtepomp: de kosten van de hoeveelheid verloren warmte weegt in de verste verte niet op tegen de enorme energie/elektriciteitsbesparing als de cv-warmtepomp 24/7 je woning verwarmd.

Om het anders te schrijven: wil je per dag twee euro besparen vanwege de verloren gegane warmte of wil je tien euro besparen door de cv-warmtepomp 24/7 aan laat staan? het antwoord laat zich raden. Overigens, de genoemde bedragen zijn fictief, we proberen je alleen uit te leggen dat het voordeliger is om de cv-warmtepomp 24/7 aan te laten.

Ongebruikte kamers "boven" juist wél verwarmen

Deze tip is als hiervoor, het laat het fundamentele verschil zien in gebruik van een cv-warmtepomp ten opzichte van een cv-ketel. Bij gebruik van een cv-ketel kon je geld besparen door ongebruikte kamers niet te verwarmen. Maar dat is juist niet zo bij een cv-warmtepomp, je doet er verstandig aan alle kamers "boven" juist wél verwarmen ook als je er geen gebruik van maakt. We weten het, het druist in tegen je gevoel, maar het is toch echt waar. Lees de uitleg van dit fenomen en bewijs in het artikel energie besparen door alle kamers te verwarmen.

Verbeteren van de isolatie van de woning

Extra isoleren is altijd goed (maar de terugverdientijd wordt wel steeds langer naarmate je al redelijk goed geïsoleerd huis hebt). Warmte die je niet verliest, hoef je ook niet door de cv-warmtepomp te laten maken. Dus dat bespaart altijd energie (en op flink lange termijn ook geld).

Door het verminderde thermisch verlies hoeft het afgiftesysteem minder warmte af te geven. En dat bereik je door de cv-watertemperatuur te verlagen. En dát levert weer een rendementsverbetering op van je cv-warmtepomp.

De besparing is dus dubbel. Minder warmte hoeft "gemaakt" te worden (dat levert dus een financiële besparing op). En daarnaast stijgt het rendement van de cv-warmtepomp, dus verbruikt hij minder elektriciteit. Ook dat is een financiële besparing.