De warmtepomp en het extra isoleren van je woning

In dit deel van het gesprek wil Lex weten waarom je eerst het huis extra moet isoleren voordat je een warmtepomp kan gebruiken. Leo komt met een onthutsend antwoord en legt Lex uit waarom die uitspraak niet klopt.

Zeg Leo, wat ik me nou al de hele tijd afvraag, waarom heb jij het nog niet gehad over het extra isoleren van je woning? Overal lees ik dat je eerst de woning extra moet isoleren en dan pas een warmtepomp moet kopen.

Klopt Lex, dat komt omdat over dit onderwerp enorm veel verwarring bestaat. Letterlijk, verwarring. Men verwart de mate van isolatie, zo je wilt warmteverlies van je woning, met het vermogen van je afgiftesysteem. Dat zijn twee totaal verschillende zaken.

Laat me je een vraag stellen. Stel dat jij je huis nu extra gaat isoleren wat voor effect geeft dat dan?

Dat ik minder hard hoef te stoken.

En wat heeft dat tot gevolg?

Dat mijn maandelijkse energiekosten lager worden.

Precies! Geldt dit ook als je geen cv-ketel zou hebben, maar een pelletkachel, oliekachel, gaskachel of stadsverwarming?

Ja, natuurlijk, dat maakt niets uit!

Precies. En denk je dat dit ook geldt als je straks een warmtepomp hebt?

Maar natuurlijk!

Precies. Dan maken we daar een tegeltjeswijsheid van.

Dan hebben we nu het doel van isolatie heel helder.

Nog een vraag, waarom overweeg je een warmtepomp aan te schaffen en niet je huis te isoleren?

Omdat ik denk met de aanschaf van een warmtepomp mijn energiekosten significant te kunnen verlagen.

Maar dat kan je toch ook bereiken door je huis extra goed te isoleren?

Nou, dat is de vraag of ik dan dezelfde besparing weet te bereiken. Ik vind extra isoleren veel ingrijpender dan de installatie van een warmtepomp. Ook vermoed ik dat de terugverdientijd van isolatie langer is dan van een warmtepomp. Daarnaast, als ik extra isoleer, dan zullen mijn energiekosten wel dalen, maar dan gebruik ik nog steeds gas, en daar willen we vanaf.

(Leo glimlacht) Daar sla je de spijker op zijn kop!

Het lijkt erop dat je het eens bent met mijn stelling.

Zeker! Ik had het niet beter kunnen zeggen.

Begrijp me niet verkeerd, extra isoleren is altijd verstandig. Maar ik deel je mening dat de doelen "energierekening verlagen" en "van het gas af" beter aansluiten bij een warmtepomp dan bij extra isoleren.

Maar daarmee is nog niet de vraag beantwoord waarom ik zo vaak hoor "eerst extra isoleren, dan pas een warmtepomp".

Technisch gesproken is het onzin. Ik heb daar een tegeltjeswijsheid van gemaakt.

Ik zal die tegeltjeswijsheid voor je toelichten.

Stel dat een installateur in een nieuw huis een cv-ketel installeert en die hangt in iedere kamer, dus ook in de woonkamer een radiatortje op van "maar" 30 bij 30 cm, ik chargeer nu even erg sterk maar dat doe ik expres om iets heel essentieels duidelijk te maken. Denk je dat daarmee het huis warm gestookt kan worden?

Nee, natuurlijk niet!

Klopt. Zodra het stookseizoen begint zal die eigenaar van dat huis de installateur bellen en zeggen "ik krijg mijn huis niet warm". Als die installateur daarop antwoord "dan moet je huis maar beter isoleren", wat zou jij van dat antwoord vinden?

Dat zou ik een heel raar antwoord vinden. Het probleem zit niet bij de isolatie, maar bij dat kleine radiatortje dat hij heeft opgehangen, daarmee krijg je het natuurlijk niet warm!

Precies, en daarmee komen we tot een héél essentieel punt. Het niet warm krijgen van een woning ligt primair niet aan de mate van isolatie. Immers, vroeger waren huizen helemaal niet geïsoleerd en ook die kregen we met een cv-ketel warm. Dus, wat nou isolatie?

Als het vroeger, in een slecht of ongeïsoleerd huis, in een bepaalde kamer niet warm werd, dan lag dat niet aan de isolatie van het huis, maar aan het afgiftesysteem dat in die kamer niet toereikend was. Dus dat de radiator in die kamer niet voldoende warmte afgaf om het warmteverlies in die kamer te compenseren.

Het niet goed warm kunnen krijgen van een woning ligt in 9 van de 10 gevallen aan een niet goed gedimensioneerd afgiftesysteem. Ieder huis, geïsoleerd of niet, kan je warm krijgen als het afgiftesysteem het warmteverlies van de woning kan compenseren.

Met andere woorden, je moet dus voldoende radiatoren van voldoende vermogen ophangen, wil je het warmteverlies van het huis compenseren. Die twee moeten dus in balans zijn.

En dit is de essentie waar de verwarring begint bij warmtepompen. Want men weet dat een warmtepomp pas efficiënt werkt, dus weinig elektriciteit verbruikt, bij een zeer lage cv-watertemperatuur, veel lager dan die bij een cv-ketel. Maar een lage cv-watertemperatuur zorgt ervoor dat het afgiftesysteem minder warmte afgeeft. In de meeste gevallen zullen de radiatoren te weinig warmte afgeven om het warm te krijgen als men overschakelt naar een warmtepomp.

Dus wat zeggen dan de "deskundigen"? Als je overschakelt naar een warmtepomp, zal je in veel gevallen het huis niet warm genoeg krijgen, en daarom moet je dus je huis extra isoleren.

Maar dat is dus pure onzin, het probleem zit niet bij de isolatie, het probleem zit bij een afgiftesysteem dat niet voldoende warmte afgeeft bij warmtepomp vriendelijke cv-watertemperatuur. Dus dan moet je het afgiftesysteem aanpassen. Andere radiatoren toepassen die wel voldoende warmte afgeven bij een lage cv-watertemperatuur.

Om het maar even héél duidelijk te maken: een ongeïsoleerd huis uit 1920 krijg je zelfs warm met een warmtepomp. Als je maar het afgiftesysteem aanpast op het gebruik van een warmtepomp.

Dat meen je niet!

Ja hoor, geen enkel probleem. CV-ketel er uit, warmtepomp er in, de radiatoren aanpassen die dan wel voldoende warmte afgeven bij een warmtepomp vriendelijke temperatuur en je zit er warmpjes bij.

En,... doordat die ongeïsoleerde woning met een warmtepomp wordt verwarmd, in plaats van een cv-ketel, zullen de energiekosten met circa 50% dalen. En dat bereik je zonder enige vorm van isolatie!

Goh, dat had ik nooit gedacht!

Dat geloof ik. Een warmtepomp is nou eenmaal heel veel efficiënter dan een cv-ketel.

En laten we wel wezen, het verlagen van de energierekening, én het "van het gas af gaan", zijn de primaire drijfveren van de meeste woningbezitters die een warmtepomp overwegen.

Dit voorbeeld van het ongeïsoleerde 1920 huis is extreem, maar wel geheel correct. Natuurlijk moet je bij zo'n ongeïsoleerd huis nadenken of het nog wel van deze tijd is om met enkel glas en enkelsteens muren je woning te verwarmen. Je wilt immers je milieu-voetafdruk zo laag als mogelijk maken en dan is wonen in een niet- of heel slecht geïsoleerd huis niet meer van deze tijd.

Dus,... extra isoleren is geen voorwaarde voor gebruik van een warmtepomp. Zolang je, ik benadruk dit nogmaals, zolang je het afgiftesysteem aanpast op de watertemperatuur die jij wil gaan gebruiken om de woning te verwarmen. Want dat is natuurlijk ook een keuze.

Uhhh, wat bedoel je daarmee "dat is natuurlijk ook een keuze"?

Nou, de ene woningbezitter zal er naar streven om zijn woning met een warmtepomp te verwarmen met een watertemperatuur van 30 graden, gewoon omdat dan de warmtepomp dan zéér efficiënt werkt. Maar die zal grote aanpassingen moeten maken aan het afgiftesysteem. Bijvoorbeeld door de radiatoren in de woonkamer en keuken te vervangen door vloerverwarming.

Een andere woningbezitter is al tevreden met een watertemperatuur van bijvoorbeeld 40 of 45 graden. Daardoor hoeft deze woningbezitter maar weinig aanpassingen op zijn afgiftesysteem te maken. Maar de consequentie daarvan neemt deze woningbezitter op de koop toe. Bij een hogere watertemperatuur verbruikt de warmtepomp meer energie, dus betaalt hij maandelijks meer voor de benodigde elektriciteit voor de warmtepomp. Iedereen zal daar zelf een keuze in moeten maken.

Ja ja, maar wie van die twee is nou het beste uit? Want die ene stookt wel zuiniger, maar die heeft flinke aanpassingen moeten doen op zijn afgiftesysteem, dat kost toch ook flink veel geld?

Ja, dat is inderdaad een goede vraag. Dat is natuurlijk wel uit te rekenen wie van de twee, op de lange termijn, het goedkoopst uit is.

Neem twee identieke woningen, de een stookt met een cv-watertemperatuur van 30 en de andere op 40 graden. Iedere graad hogere watertemperatuur kost je 2% extra elektrische energie, of als je het omdraait, ieder graad verlaging van je watertemperatuur levert je een besparing op van 2% op je energierekening^[1].

Dus als je niet op 40 maar op 30 graden kan stoken dan bespaar je dus 10x2% dat is 20% op je energierekening. Stel dat de warmtepomp 4000 kWu per jaar verbruikt in de woning met 40 graden, dan bespaart de woning met 30 graden watertemperatuur dus 20% van 4000 kWu, dat is dus 800 kWu per jaar. Bij een kWu prijs van 0,28 euro is dat dus 224 euro per jaar.

Stel dat je 2800 euro extra moet investeren in je afgiftesysteem om met 30 graden te kunnen stoken, dan heb je dat dus na 12,50 jaar terugverdiend. Als je denkt dat je langer dan die terugverdientijd in deze woning denkt te wonen, dan is de keuze erg simpel. Zeker als je denkt dat de prijzen voor elektriciteit in de toekomst nog verder zullen stijgen. Want stel dat een kWu over een paar jaar twee keer duurder zal zijn, dan is de terugverdientijd gehalveerd naar 6,3 jaar.

Hè? Ho, wacht even. Maak je nu geen fout? Je zegt als de elektriciteitsprijs stijgt wordt de terugverdientijd kleiner. Bedoel je niet een hogere gasprijs?

Ja, die reactie had ik al verwacht. Nee, ik bedoel echt de elektriciteitsprijs. Wanneer je, door met een lagere temperatuur te verwarmen zoals ik al net uitlegde, 20% kan besparen op je energierekening dan duurde het 7 jaar om bij een kWu prijs van 28 cent om 2800 euro terug te verdienen. Als de elektriciteitsprijs verdubbeld naar bijvoorbeeld 0,56 euro, dan levert een besparing van 20% niet 224 maar 448 euro per jaar op. En met die 448 euro besparing heb je 2800 euro in 6,3 jaar terugverdiend.

Overigens, die investering van 2800 euro is natuurlijk maar een aanname, maar het ging mij erom dat je dit vrij simpel kan uitrekenen.

Natuurlijk, dat begrijp ik.

Zeg Leo, even iets anders. Stel dat je van te voren weet dat je afgiftesysteem niet voldoende warmte af kan geven bij gebruik van een warmtepomp, kan je dan niet een "grotere" warmtepomp kopen, dus een warmtepomp die meer vermogen heeft? Dan los je dat probleem toch ook op?

Was dat maar waar! Sommige (niet goed opgeleide) cv-installateurs lijken dat ook te denken (en dat komt helaas zeer veel voor), maar dat helpt helemaal niets, sterker nog, dan kom je van de regen in de drup! Want een warmtepomp met een te groot vermogen kan zijn warmte niet kwijt en daarom gaat hij pendelen en daar hebben we het eerder over gehad, en dat wil je absoluut niet hebben. Dus helaas, nee.

Hmm, dat is wel jammer.

Resumé, wordt een woning met een warmtepomp niet warm dan ligt dan in 9 van de 10 gevallen aan het afgiftesysteem. Dan hebben de radiatoren en/of convectors te weinig vermogen bij een warmtepomp vriendelijke cv-watertemperatuur. Dát is het probleem en dát moeten dan aangepast worden.

Het extra isoleren van de woning is dan een héle vreemde benadering om het probleem op te lossen. Ten eerste moet je wel héél erg veel gaan isoleren om de geringe warmteafgifte van je radiatoren te compenseren en de kosten voor zoveel extra isolatie is waarschijnlijk gigantisch hoog. Véél hoger dan het aanpassen van je radiatoren. En de terugverdientijd op isolatie is vele malen langer dan de terugverdientijd op de investering van grotere radiatoren.

Wil je van het gas af én geld besparen, isoleer dan niet extra, maar schaf een warmtepomp aan. Maar zorg wel dat je stookt met een warmtepomp vriendelijke cv-watertemperatuur, die dus laag is. En dan denken we aan een temperatuur van rond de 35 graden Celsius voor radiatoren en 27 graden voor vloerverwarming.

Dank je wel Leo, die verwarring over isolatie is me nu helemaal duidelijk.

Graag gedaan.

Dan nog iets anders Leo. Ik heb nu in de woonkamer een thermostaat hangen voor de cv-ketel. Kan ik die kamerthermostaat ook voor de warmtepomp gebruiken?