Kan je met een warmtepomp ook koelen?

Met een cv-warmtepomp kan je de woning koelen. Maar daarvoor gelden wel bepaalde voorwaarden. Tevens kent dit koelen, in de meeste gevallen, een aantal beperkingen. In dit artikel gaan we daar nader op in.

Kunnen alle warmtepompen koelen?

Op een enkele uitzondering na kan in principe kan iedere cv-warmtepomp koelen^[1], het maakt niet uit wat voor model je hebt. Dus dit geldt ook voor hybride warmtepompen en all-electric warmtepompen.

Is het koelend effect gelijk aan een airco?

Hoewel het koelend effect van een cv-warmtepomp zeer op prijs wordt gesteld door haar gebruikers is dit koelend effect niet vergelijkbaar met die van een airconditioning. Met een airco zal de temperatuur veel sneller én sterker dalen. Maar het meest onderscheidende is dat een airconditioning een vorm is van condenserende koeling en dat is de koeling met de cv-warmtepomp juist niet.

Bij condenserende koeling is het koelend deel (zoals de koude warmtewisselaar in de binnenunit van de airco) zou koud dat de afkoelende lucht het dauwpunt bereikt en daarom in de airco dauw - condens zal ontstaan. Daarom heeft een airco altijd een condenswaterafvoerleiding (of condenswaterbak). Een airco koelt niet alleen de lucht af, hij onttrekt daarnaast ook de vocht uit de lucht waardoor de relatieve luchtvochtigheid sterk daalt.

Wanneer de relatieve vochtigheid laag is tijdens warm weer voelt de warmte niet zo warm aan. Dat komt omdat het zweet dat op je lichaam ontstaat vrijwel direct verdampt en daardoor wordt warmte uit je huid onttrokken. Voor verdampen van water is namelijk warmte nodig en dat wordt onttrokken uit je huid, mede daarom voelt het koud(er) aan.

Wellicht ben je wel eens in de zomer in de landen rond de Middellandse Zee geweest. Daar kan het zeer warm zijn, maar de relatieve vochtigheid is daar (doorgaans) erg laag. Daardoor is die warmte beter te verdragen.

In ons land is de luchtvochtigheid tijdens warme periodes juist erg hoog. Daarom voelt het heel klammig aan, je huid maakt evenveel zweet aan als bij de Middellandse Zee, alleen het verdampt het haast niet door de hoge relatieve vochtigheid. En dat zorgt er voor dat je de zweet "voelt" en het dus klammig, maar vooral al warmer aanvoelt dan het werkelijk is (vergelijkbaar met harde wind waardoor je huid meer water verdampt en je de temperatuur lager ervaart dan deze werkelijk is, de zogenaamde (wind) chill factor of gevoelstemperatuur).

We vertellen je het voorgaande waardoor je doorgrond wat het effect is van het koelen van de warmtepomp. Want de warmtepomp zal doorgaans "niet condenserend koelen". Dat betekent dat het cv-water dat door je radiatoren, convectors of vloerverwarming stroomt, niet heel erg koud is en daardoor zal de waterdamp in de lucht niet condenseren. De warmtepomp zal er dus voor zorgen dat het dauwpunt juist niét wordt bereikt.

Zou de temperatuur van het cv-water wel erg koud zijn en onder het dauwpunt komen, dan zal er wél condenswater ontstaan. Heb je vloerverwarming dan zal de vloer compleet nat worden door het condenswater. Heb je radiatoren of convectors dan zullen plassen condenswater onder de radiatoren of convectors ontstaan. Dat is niet alleen ongewenst als je laminaat of parket hebt, maar door het condenswater gaan de radiatoren of convectors ook roesten.

Vandaar dat een warmtepomp "niet condenserend koelt". Daarmee wordt bedoeld dat de cv-watertemperatuur nooit zo koud zal worden dat de kans op condenswater ontstaat. Doorgaans wordt een minimum temperatuur van het cv-water aangehouden van 18°C. De warmtepomp kán het water veel kouder maken, maar dat wordt bewust niet gedaan.

Het gevolg daarvan is dat de temperatuur maar langzaam daalt en niet ver daalt. Maar bovenal zal de relatieve vochtigheid stijgen. Immers, bij een gelijkblijvende (absolute) hoeveelheid waterdamp in de lucht zal bij een dalende temperatuur de relatieve luchtvochtigheid stijgen (net als in de winter het andersom gebeurt, de temperatuur in huis stijgt en de relatieve vochtigheid daalt).

De verhoogde relatieve vochtigheid zal zorgen dat het koelend effect niet zo sterk is dan je op basis van de temperatuur zou verwachten. Mocht je de was binnenshuis willen drogen dan zal je merken dat het drogen heel traag gaat en mogelijk een paar dagen nodig heeft om te drogen. Het is dus beter dus om de was buiten te laten drogen.

Ondanks de beperkingen zal je heel blij zijn met de koelende werking van de warmtepomp. Het koelen gaat trager dan met een airco, maar uiteindelijk zal je het verschil in temperatuur tussen buiten en binnen zéér op prijs stellen.

Koelen met vloerverwarming

Wil je met een warmtepomp koelen dan is dit alleen met een vloerverwarming goed realiseerbaar. Dat komt omdat de vloer een groot oppervlakte heeft en daardoor, ondanks dat de vloer niet enorm koud wordt, toch de temperatuur in huis kan dalen. Hoeveel die daling is zal afhangen van de mate van isolatie en de instraling van de zon door de ramen. In de meeste gevallen zal na langdurig koelen de temperatuur circa vier graden lager zijn dan de buitentemperatuur, soms zelfs nog meer. Uw scribent kon in combinatie met de vloerverwarming de woning gekoeld houden tot 22-23°C terwijl het overdag dagenlang buiten rond de 30°C was.

Speciale aandacht voor water/water warmtepompen

Wanneer je een water/water warmtepomp of brine/water warmtepomp hebt, dus gebruik maakt van bodemwarmte, dan is het koelen niet alleen een "prettige eigenschap" maar is het haast verplichting deze te gebruiken. Dat leggen we graag even uit.

Wanneer je van bodemwarmte gebruik maakt, dan onttrek je tijdens het stookseizoen warmte uit de grond diep onder je woning. Hierdoor koelt deze langzaam af. Bij het begin van het stookseizoen is de bron bijvoorbeeld 15°C maar aan het eind van het stookseizoen kan hij afgekoeld zijn naar 5°C. Afhankelijk van de bodemsituatie kan het zijn dat na het stookseizoen de bodem niet meer volledig op de oude temperatuur komt en na een aantal jaar zou je de "bron" uitgeput hebben^[2]. Dit leidt niet alleen tot een steeds hoger energieverbruik maar ook mogelijk dat de cv-warmtepomp je woning in de winter niet meer warm kan houden.

Door in de zomerperiode je woning te koelen zal de warmte uit je woning de bron in gebracht worden. Je huis ben je aan het koelen, en de bron ben je aan het verwarmen. Daarmee breng je de bron weer terug op de oorspronkelijke temperatuur. Dat wordt het regenereren van de bron genoemd en is zeer sterk aan te bevelen.

Het hebben van een bron met een hoge bodemtemperatuur heeft ook nog eens een ander voordeel omdat het rendement van de warmtepomp stijgt, dus minder elektriciteit nodig is, bij een hogere brontemperatuur. Dit verhoogde rendement komt doordat de bodemtemperatuur hoger wordt waardoor de T_lift (verschil in temperatuur tussen bron en afgifte) kleiner wordt.

Een bijkomend voordeel van het koelen met een water/water warmtepomp is dat het koelen ook nog eens zéér weinig elektriciteit kost. Dat komt omdat de compressor van de warmtepomp tijdens het koelen niet hoeft te werken.

Tijdens het koelen wordt koel water uit de bodem gepompt (dat een temperatuur heeft van circa 10°C en langzaam warmer zal worden) en via een warmtewisselaar wordt daarmee het cv-water afgekoeld. Dit wordt passieve koeling genoemd. Lucht/water warmtepompen kunnen alleen maar actief koelen, dus daar moet de compressor wel werken en kost dus flink meer elektrische energie.

Hoe moet je koelen met vloerverwarming?

Het koelen met vloerverwarming heeft wel enige toelichting nodig. We vertellen niets nieuws als we zeggen dat warmte lucht stijgt en koude lucht daalt. Dit effect van warme- of koude lucht vertellen we niet zomaar, dat zal je zo begrijpen.

Als je vloerverwarming hebt zal de vloer koud(er) worden. Heb je de vloerverwarming op de begane grond "open staan" dan zal de vloer dus koud worden. Maar je zal merken dat de temperatuur van de begane grond wel koeler wordt maar het effect is beperkt.

Dat is logisch de vloer die koel is zal de lucht boven de vloer afkoelen, maar die koude lucht stijgt niet omhoog, die blijft als een deken op de vloer liggen. Vlak boven de grond is het dus wel koeler, maar niet op heuphoogte of hoger. Een ventilator die op de vloer gericht is kan de lucht in beweging brengen en zorgen dat de koude lucht zich verspreid. Een plafondventilator zal ook verbetering brengen.

Maar er is een veel makkelijkere en veel betere oplossing. Wanneer je de vloerverwarming op de eerste verdieping "open zet" zal de vloer van de eerste verdieping koud worden. En die vloer is het plafond van de begane grond.

Wanneer het plafond koud wordt, en dat zal hij zéker worden (althans uitgaande van een betonnen vloer), dan zal de lucht onder het plafond kouder worden en naar de grond zakken. Net als bij verwarmen zal hier een luchtcirculatie op gang komen waardoor het koelen zeer goed werkt.

Wil je de begane grond dus goed koelen, dan moet je vooral de vloerverwarming op de eerste verdieping open zetten. Natuurlijk zet je ook de vloerverwarming op de begane grond ook open, alle beetjes helpen, en een koele (begane grond) vloer is in hartje zomer heel prettig.

Tja, dan zal je denken, maar hoe zit dat dan met de eerste verdieping? Daar zijn de slaapkamers en die willen we ook het koel hebben. Nou je voelt hem al aankomen. Wil je de eerste verdieping goed koelen dan moet je zorgen dat het plafond van de eerste gekoeld wordt. Als je een zolder hebt is dat mogelijk, althans als je ook daar vloerverwarming hebt.

En de zolder dan? Tja, dan houdt het op. Daar zal het altijd in de zomer warm zijn. Mede door het grote warmteafgevende oppervlakte van de schuine daken of het platte dak dat voorzien is van donker bitumen. Daar zal alleen een airco helpen. Of je moet wand en/of plafondverwarming op de zolder laten aanbrengen.

De boodschap die we je meegeven is dus, als je vloerverwarming hebt zet dan alle groepen of zone's open, dat zorgt dat de woning maximaal gekoeld wordt. Maar daarnaast zorgt het ook dat je bron maximaal opgewarmd, geregenereerd, wordt.

Mocht je vloerverwarming hebben in de garage, zet die dan ook open, niet (primair) om het daar koud te krijgen, maar om je bron maximaal op te kunnen warmen. Hoe meer warmte je naar de bron kan sturen, hoe beter het is.

Koelen met radiatoren of convectors

Koelen met radiatoren of convectors werkt niet effectief. Met een temperatuurmeter zal je kunnen meten dat het (na een lange tijd) ietsje koeler wordt. Maar je zal het nauwelijks "voelen". Dat komt omdat het cv-water niet echt koud is (kan zijn) en de oppervlakte van een radiator of convector te beperkt is om de lucht af te koelen.

Het gebruik van radiatorventilatoren op of onder de radiatoren of convectors zal zeker helpen en merkbaar zijn, maar het effect is niet zo sterk als bij gebruik van vloerverwarming.

De badkamer en het koelen met een warmtepomp

In de badkamer is de relatieve luchtvochtigheid door badderen of douchen behoorlijk hoog. Het condens zal regelmatig op de muren staan. Vandaar dat als je gaat koelen met een warmtepomp de badkamer nooit gekoeld mag worden. Doe je dat toch dan zal de kans groot zijn dat er (nog meer) en langdurig condens ontstaat. Als het goed is heeft de installateur van de cv-warmtepomp er voor gezorgd dat als er gekoeld gaat worden dat de badkamer uitgesloten wordt van koeling.

Wel condenserend koelen met een warmtepomp

Wanneer je geen vloerverwarming hebt en toch de woning flink wil koelen, dan bestaat de mogelijkheid om met de warmtepomp wél condenserend te koelen. Dat wordt het cv-water een stuk koeler dan de 18°C die normaal gebruikt wordt. In dat geval moet je fancoils gebruiken met condenswaterafvoer of vergelijkbare oplossingen die te koop zijn bij convectors. Voor iedere fancoil heb je niet alleen elektriciteit nodig voor de ventilator, maar tevens zal het condenswater met een slang afgevoerd moeten worden.

Daarnaast worden speciale eisen gesteld aan de gehele cv-installatie. Alle cv-leidingen moeten dan luchtdicht / dampdicht geïsoleerd te worden want een kleine opening tussen de isolatie zal zorgen voor condenswater en mogelijke roestvorming. Het laten aanbrengen van de speciale isolatie is behoorlijk prijzig en als de cv-leidingen in het zicht zijn zal het er niet mooier op worden.

Het voordeel van op deze manier condenserend koelen is dat de koeling sneller en sterker werkt én dat de relatieve vochtigheid zal dalen, dus een effect geven vergelijkbaar met een airco.

Koelen en zoneverwarming

Mocht je zoneregeling of een naregeling hebben, dan is het even opletten tijden het koelen. De bediening van de zoneregeling of naregeling kan mogelijk niet intuïtief werken.

Een zoneregeling of een naregeling werkt met een thermostaat per ruimte. Tijdens verwarming zal de thermostaat een zone open zetten als de temperatuur in die zone lager is dan de gewenste temperatuur. Maar wat doet hij als je gaat koelen? Moet je dan de temperatuur op de thermostaat op 15°C zetten om te koelen of juist op 30°C?

Bij een domme regeling zal je tijdens het koelen de thermostaat op de hoogste stand moeten zetten (iets van 30°C) waardoor de zoneregeling de zoneklep maximaal openzet waardoor het koude cv-water de zone instroomt. Door hem op de hoogste stand te zetten (bijv. 30°C) zal de zoneklep constant open staan. Bij sommige regelingen (die met PWM werken) zal de zoneklep niet constant openstaan als je de thermostaat één graad hoger zet dan de huidige kamertemperatuur (dat komt omdat ze dan met PWM een proportionele regeling simuleren).

Een slimme regeling zal de thermostaat wel goed interpreteren. Dus zet je de thermostaat op 20°C (of op de laagste temperatuur) en zolang de temperatuur in die zone hoger is zal de zoneklep open blijven staan en kan het koele cv-water je afgiftesysteem instromen.

Koelen met een lucht/water warmtepomp

Wanneer je een lucht/water warmtepomp hebt, dus gebruik maakt van de buitenlucht als bron voor de warmte, dan kan je ook koelen. De warmtepomp zal dan "functioneel omgedraaid worden". In de warmtepomp zal het koudemiddel "de andere kant opstromen". Hierdoor wordt de warmte niet aan de buitenlucht onttrokken (zoals in de winter) maar wordt de warmte onttrokken aan de lucht in je woning.

Realiseer dat tijdens het koelen de warmtepomp, inclusief de compressor, dus actief is. Koelen kost dus elektriciteit. Dat is wat "actieve koeling" wordt genoemd. De kosten vallen reuze mee, maar ze zijn flink hoger dan bij "passief koelen" zoals dat mogelijk is bij water/water warmtepompen.

Bij water/water warmtepomp was het min of meer verplicht om in de zomer te koelen om de bron (bodem) te regenereren (weer op temperatuur te krijgen). Bij een lucht/water warmtepomp is dit niet van toepassing. Jouw bron, de buitenlucht, hoef je niet "op temperatuur te houden". Dat doet de zon wel voor je.

Warmteterugwininstallatie

Sommige woningen hebben geen "mechanische ventilatie" maar balansventilatie die meestal gecombineerd is met een warmteterugwininstallatie (wtw). Dat is zéér gewenst omdat je niet alleen zeer schone lucht je woning inblaast, maar doordat die lucht opgewarmd wordt met de warme lucht die uit je woning afgezogen wordt zal maar heel weinig warmte verloren gaan.

Maar die warmteterugwininstallatie kán tijdens het koelen tegen je werken. Zonder speciale voorzieningen zal de koude lucht die in de nacht je woning ingeblazen wordt opgewarmd worden met de warmte die je juist je huis uit wil blazen. Dat is ongewenst.

Daarom hebben moderne warmteterugwinunits een zogenaamde "bypass" stand. In dat geval zal, wanneer het binnen te warm is en de buitenlucht juist koeler, de buitenlucht via een bypass (omleiding) je woning ingeblazen worden zonder eerst opgewarmd te worden met de warmte uit je woning. Dat is zeer wenselijk.

Sommige balansventilatiesystemen met wtw hebben een zogenaamde "enthalpie wisselaar". Die enthalpiewisselaar zorgt er voor dat in de winter, wanneer het in de winter de relatieve vochtigheid vaak laag is, verhoogd wordt maar zal in de zomer als de relatieve luchtvochtigheid juist te hoog is, zeker als je ook nog niet condenserend gaat koelen, de luchtvochtigheid zal dalen.

Alles wat je wil weten over de thuisbatterij

Een artikel over de thuisbatterij die de belangrijkste aspecten behandelt met verwijzingen naar verdiepingsartikelen. Wist je dat er twee totaal verschillende thuisbatterijen bestaan, ieder met hun voor- en nadelen?

Boekje over warmtepompen

In het boekje "Lex, Leo en de warmtepomp" lees je vrijwel alle aspecten van een warmtepomp waardoor je beter voorbereid keuzes kan maken bij de aanschaf van een warmtepomp.

All-electric ready warmtepomp, waarom zo aantrekkelijk?

Wil je een hybride warmtepomp wil kopen? Lees dan eerst dit artikel want het kan je heel veel geld besparen.

Biedt een warmtepompboiler voordelen?

Bespaart een warmtepompboiler kosten t.o.v. een cv-ketel of cv-warmtepomp? Waar moet je vooral goed op letten voor de aankoop?

voorwaarden   disclaimer

publicatie: 20230930

aanpassing/controle: 20240114

Foutje of aanvulling? Stuur ons een reactie