Wat is het nut van een omschakelaar bij een noodstroomvoorziening en waarom is deze verplicht?

Een omschakelaar is een schakelaar die vaak gebruikt wordt om de gehele elektrische installatie van een woning om te schakelen tussen "netbedrijf" en "eilandbedrijf". Daarmee verbindt je alle elektrische groepen in de woning met het elektriciteitsnet of met een noodstroomvoorziening.

Deze omschakelaar is verplicht als je een noodstroomvoorziening gebruikt zoals een aggregaat of thuisbatterij en deze wil verbinden aan je huisinstallatie.

Introductie

Een omschakelaar doet letterlijk wat zijn naam aangeeft, hij schakelt iets om. Normaal zal de elektrische huisinstallatie (de elektriciteitsgroepen in de groepenkast) vast/permanent verbonden zijn aan het elektriciteitsnet.

Zou je, vanwege een stroomstoring, de woning willen voorzien van noodstroom, en de noodstroomvoorziening verbinden met de huisinstallatie, dan levert dat een probleem op.

De elektriciteit vanuit de noodstroomvoorziening vloeit dan niet alleen door de draden van je woning, maar ook naar buiten, het elektriciteitsnet op. Dat kan tot heel gevaarlijke situaties leiden voor technici die een stroomstoring willen verhelpen.

Logisch dus dat het verboden is op die manier de noodstroom te koppelen. Sommigen slimme Sjaakies bedenken, om eerst de hoofdschakelaar uit te schakelen en dán pas de noodstroom aan de huisinstallatie koppelen. Daarmee wordt voorkomen dat de elektriciteit vanuit de noodstroomvoorziening het elektriciteitsnet invloeit.

Technisch gezien is dat helemaal correct. Maar wat gebeurt er als iemand, die onwetend is, de hoofdschakelaar weer inschakelt? Of als de stroomstoring verholpen is en de hoofdschakelaar omgezet wordt en per ongeluk ook de noodstroomvoorziening nog is aangesloten?

Juist, dat kan tot hele gevaarlijke situaties leiden. Het is daarom meer dan logisch dat overal op de wereld wetgeving is die deze werkwijze verbiedt. Die wetgeving zegt dat de noodstroomvoorziening onder geen enkele voorwaarde verbonden moet kunnen zijn met het elektriciteitsnet. Dit is gedaan omdat menselijke fouten gevaar op kunnen leveren.

Met een omschakelaar kan aan die wettelijke eis voldaan worden. Want met een omschakelaar is het onmogelijk dat noodstroomvoorziening verbonden kan worden met het net.

De omschakelaar wordt tussen de huisinstallatie en het net geplaatst en kan je de huisinstallatie verbinden met het net, of een alternatieve elektriciteitsbron die we dan meestal een noodstroomvoorziening noemen. Daar wordt vaak een aggregaat voor gebruikt maar het kan ook met een powerstation of met een thuisbatterij, maar dan alleen als deze voorzien is van een backup aansluiting.

Voor de foto bovenaan dit artikel hebben we heel bewust gekozen voor dit model omdat deze heel duidelijk maakt dat je met een draaischakelaar kan kiezen tussen stand 1, 0 en 2. Vandaar dat omschakelaars vaak 1-0-2 schakelaars worden genoemd, ook wel een I-0-II schakelaar (soms zie je netz - 0 - notstrom).

Maar het model dat hierboven afgebeeld staat moet je absoluut niet gebruiken omdat deze getoonde omschakelaar geschikt is voor stromen tot 20 Ampère terwijl het gebruikelijk is dat een woning met een enkelfase koppeling op het net meestal een 40 Ampère aansluiting krijgt.

De foto hiernaast toont een omschakelaar die wél 40 Ampère kan schakelen. Daarnaast betreft de omschakelaar boven aan het artikel een enkelpolige omschakelaar, dat betekent dat hij maar één draad kan (om)schakelen, terwijl het gebruikelijk is dat je twee draden schakelt.

Bij het omschakelen van netbedrijf naar eilandbedrijf moeten de twee draden (fase en nul) van het aggregaat of powerstation geschakeld worden. De omschakelaar hiernaast, de Hager SFT240, is wel een dubbelpolige schakelaar en ondersteund in deze versie stromen tot 40 Ampère.

Overigens, als je overschakelt naar eilandbedrijf dan moet je ook nadenken hoe je de aarding wil regelen, want is het aggregaat geaard? Of is de nul en de aarde van het aggregaat met elkaar verbonden? Of wordt er niet geaard en zijn de nul en fase draden "zwevend"? Wij kunnen je in deze lastige materie van aarding niet adviseren.

Voor iemand die nog nooit een dubbelpolige omschakelaar zoals de getoonde SFT240 heeft gezien, is het niet direct duidelijk dat dit een omschakelaar betreft die drie standen heeft. Op de foto hierboven staat de omschakelaar in de middelste stand, stand 0. Op dat moment is je huisinstallatie (die aangesloten is op de aansluitingen 1 en 5) geheel geïsoleerd, dus niet verbonden met het net of met de noodstroomvoorziening.

In stand 1 zijn (bij deze SFT240 omschakelaar) de aansluitingen 1 en 2 met elkaar verbonden en 5 met 6. In stand 2, zoals op de foto hiernaast zichtbaar is (en daar wordt de Romeinse II getoond) zijn de aansluitingen 1 en 4 met elkaar verbonden en 5 met 8.

Transfer switch

In documentatie, vaak Engelstalig, kom je voor deze omschakelaar de term "transfer switch" of "manual transfer switch" tegen. De toevoeging "manual" is omdat je deze omschakelaar met de hand moet bedienen. Je hebt namelijk ook een Automatic Transfer Switch (ATS), die kan automatisch omschakelen bij een stroomstoring.

Omschakelen naar noodstroom: aggregaat of powerstation

Mocht de netspanning uitvallen dan zet je de omschakelaar van stand 1 (netbedrijf) naar stand 0^[1]. Daarna adviseren wij om alle automaten (zekeringen) uit te schakelen. Vervolgens zet je de omschakelaar in de "eilandbedrijf stand", in dit voorbeeld in stand 2.

De elektricien heeft gezorgd dat de omschakelaar in stand 2 verbonden is met (bijvoorbeeld) een CEE opbouwstopcontact. Als je gebruik wil maken van een aggregaat zal dit CEE stopcontact op de buitenmuur is aangebracht omdat je het aggregaat uiteraard buiten zal gebruiken.

Vervolgens verbindt je het aggregaat met een verlengsnoer met CEE stekers, met het CEE opbouwstopcontact en daarna start je het aggregaat. Vervolgens schakel je bepaalde groepen naar wens in, zoals die van de koelkast en vriezer.

De reden dat we adviseren dat je alle automaten eerst uitgeschakeld is om grote aanloopstromen te voorkomen op het moment dat het aggregaat of powerstation wordt aangesloten. Door pas na het starten van de noodstroomvoorziening bepaalde groepen stuk voor stuk (en rustig na elkaar) in te schakelen voorkom je dat alle apparaten tegelijkertijd ingeschakeld worden.

Overigens, de afgebeelde CEE steker is geschikt voor stromen tot 16 Ampère. Dat is voor een aggregaat of powerstation doorgaans voldoende. Levert het aggregaat meer dan 16 Ampère, dan is ook een 32 Ampère versie van dit CEE stopcontact beschikbaar.

Gebruik je een powerstation, dan kan het CEE stopcontact in de woning gemonteerd worden. Het CEE stopcontact krijgt dan vaak een plaats in de meterkast, makkelijk en logisch, want daar zit ook de omschakelaar.

In de illustratie hierboven is de omschakelaar in stand 2 gezet en levert het aggregaat elektriciteit aan de groepenkast waardoor de elektrische apparaten in de woning gebruikt kunnen worden.

Voordat je het aggregaat start zal je eerst de automaat (zekering) die hoort bij de elektriciteitsgroep van de zonnepaneelomvormer, met de hand moeten uitschakelen. Of je zet, als dat beschikbaar is, de werkschakelaar vlak bij de zonnepaneelomvormer op uit. De zonnepaneelomvormer mag in ieder geval niet verbonden zijn!

Het aggregaat is namelijk zodanig gemaakt dat hij er van uit gaat dat hij de enige elektriciteitsproducerende eenheid is. Wordt parallel aan het aggregaat een tweede elektriciteitsbron ingeschakeld, zoals bijvoorbeeld een zonnepaneelomvormer, dan kan dit fout aflopen!

Schakel je de zonnepaneelomvormer automaat niet uit, dan kan dit elektrisch gezien flink uit de hand lopen. Wat er precies zal gebeuren zal afhankelijk zijn van de hoeveelheid vermogen die de zonnepaneelomvormer op dat moment produceert en de hoeveelheid vermogen die de apparaten in je woning opnemen. In het beste geval (zonnepaneelvermogen is kleiner dan opgenomen vermogen van de woning) gaat dit een tijdje goed, maar als de vermogensbalans omslaat (zonnepaneelvermogen is groter dan opgenomen vermogen van de woning) dat kan die leiden tot "vuurwerk".

In het ergste geval raakt het het aggregaat defect raakt en als het mee zit zal het aggregaat zich uitschakelen.

Het probleem wat hier ontstaat is dat de zonnepaneelomvormer zoveel als hij kan elektrisch vermogen produceert en voor een "onbalans" zorgt in "jouw elektriciteitsnet" (je hebt immers nu een mini-elektriciteitsnet gemaakt die we eilandbedrijf noemen). Ben je hier niet bekend mee, lees dan ons artikel over de basisprincipes van het elektriciteitsnet en hoe dit in "balans" gehouden wordt.

Thuisbatterij

Heb je een thuisbatterij dan moet je weten dat alle thuisbatterijen zich uitschakelen zodra de netspanning wegvalt. Dus hij levert geen elektriciteit bij een stroomstoring en is dus niet bruikbaar als noodstroomvoorziening. Dat is wellicht teleurstellend, maar dat geldt ook voor de zonnepaneelomvormer, die valt ook meteen uit zodra de netspanning wegvalt. Dat uitschakelen van de thuisbatterij en zonnepaneelomvormer bij een stroomstoring is van toepassing in de hele wereld.

Wil je toch de thuisbatterij gebruiken als noodstroomvoorziening, dan moet je voor een thuisbatterij met een backupaansluiting of een thuisbatterij met een UPS functie kiezen.

Driefase omschakelaar

De hierboven besproken en afgebeelde omschakelaars betreffende omschakelaar is een enkelfase uitvoering. Heeft de woning een driefase-aansluiting, dan moeten tegelijkertijd al die drie fasen omgeschakeld worden. Dat vereist dus een driefase omschakelaar.

Maar met die driefase omschakelaar is iets speciaals aan de hand en zonder dat je het zou weten kan dit leiden tot het defect raken van vele apparaten in de woning. Hoe dat komt en hoe je dat kan voorkomen bespreken we in een nog te schrijven artikel waarvan de link binnenkort hier zal staan.